Thursday, April 18, 2019

Thianglamtah Parih Siangpahrang ( Marka 15)



     Thianglamtah le Siangpahrang hi pehzom awknak zianghman an nei dah lo. Thianglamtah cu zo pawl thawn a pehzom aw ti asile misual pawl thawn a si. Siangpahrang thinglamtah ih thi khal an um dah lo. Thianglamtah timi ṭongfang hi kan Baibal sungah voi tamzet a lang ih Thukam hlun lawngah te thinglamtah hi hmuh ding a um hrih lo ih a thlam lawngin a lang. Thianglamtah timi hi Jesuh sanlaiah misual thawn a pehpar aw mi sikhal sehla a tu ahcun Khristian thawn ṭhen theih nawn loih pehawknak nei ah a cang. Siangpahrang timi cu Thukam hlun lam khalah kan hmuh theimi a si, hmansehla thinglamtah le siangpahrang hi an peh par aw lo zet.

1. Thinglamtah

          Thinglamtah timi cu simfiang ciamco loin kan theih nelzetmi a si. Thinglamtah hi Khristian ihsin thok asilo ih sakhua dang pawlih thokmi a si ih Thinglamtah parih thahawk hi Phoiniki pawl ih hman thokmi a si. Cutin Greek, Rome le hnam dang pawl in an run hmang vivo.Thinglamah ah Rome pawlin zopawl an that ṭheu ti asile sal pawl, ramdangmi pawl le misual tuk pawl an si. Thinglamtah ih thatmi pawl cu mualpho thei bik le ningzah pittawp ih that an si. Judah pawl hrang ahcun thinglamtah parih thlaimi cu Pathian camsiatmi ih an ruat (Dan. 21:23; Gal.3:13). Curuangah Jesui’ thihnak Cross thurel cu an hrangah thu atthlak men a si.

          Thinglamtah hi a phunphun a um ih theih lar cuangmipawl tarlang sehla. An hman hmaisa bikmi cu Crux simplex an tiih ban tlawn pakhat  leiih phun (I) kha a si. Rome pawl cun thingtlawn pahnih hmangin uluk deuh in thinglamtahan tuah ṭheu ih cu pawl cu:
1)    Crux Commissa ( T )
2)    Crus immissa   (V)
3)    Crux decussate ( X ) , Andrew’s Cross ti khalih theihmi a si.
Himi pawl lakah Jesuh an thahnak thinglamtah hi Cru immissa a si ding zum a um bik, ziangahtile thinglamtah parih an thlai tikah a lu tlunah ca an tar.

2. Siangpahrang Jesuh (Mk.15:1-5)

          Marka 15 sungah siangpahrang timi voi 6 kan hmu thei ih cucu Jesuh hi Judah siangpahrang a sinak thu thawi pehpar aw mi an si. Zan laiah ouithiam upa pawl le daan thiampawl an tongaw ih Jesuh thu an rel. Jesuh an mawhthluknak bik cu ‘Pathian a nautat’ timi a si (Mk.14:64). Hmansehla hi thu pakhat men lawng hi cun Jesuh hi thah ding tlak ih sualpunnak a tling lo, ziangahtile sakhua lam thil a si ruangah Rome cozah in cu tluk in a ngai thupi lo ding. Curuangah Mat.27 ih  kan hmuh vekin Jesuh cu that dingin thu an tawlrel ih Rom cozah bawi mangki Pilat hnenah Jesuh an fehpi, hi Pilat in Judah peng cu  26-36 AD tiang a uk. Jesuh that dingah tawlrel ih Pilat hnen a thlentu pawl cu:
1) Puithiam upa pawl
2) Daanthiam pawl
3) Thuṭhentu Khonsel pawl an si.
4) Upa dang
Farasi pawl hi Jesuh dokalh zettu an si nan Jesuh that dingih thuhla tawlrelnak  lam ahcun an tel ve lo thung.

Pilat hmaiih Jesuh sual an puhnak pawl cu:
1) Rom siangpahrang hnenah ngunkhuai nan pe lo ding a ti.
2) Messiah ka si a ti.
3) Siangpahrang ka si a ti, timi pawl an si (Luk.23:2)

An puhnak pawl hi zoh tikah Rom a cozah dodaltu, sakhua ti buaitu, Rom uknak ihsin mahte dingtumtu (tapung) ah an puh. Hi an puhnak lakah Pilat ih thinlung tham biktu cu ‘siangpahrang’ timi kha a si. Ziangah tile amah kha Judah peng uktu a si laiih ‘siangpahrang’ ti aw midang rak um cu Rom cozah dodal tluk a si. Curuangah Jesuh hnenih thu a suh bikmi cu “Judah siangpahrang na si maw?” ti a si. Sual an puhnak dang ahcun Jesuh hi daite’n a um ko nan siangpahrang a sinak ih thu an suh ahcun daite’n a um lo. Hi thusuhnak hi Jesuh in ziangtin a let? “Nangmah in na ti si” tiin a let. “Nangmah in na ti si” timi hi Judah pawl ih ṭonghman dan pakhat (idiom) a si ih “si ee” tiih a sannak tluk a si. A ṭongkam hmanmi (idiom) hi ‘si ee’ tiih thuletnak si tho siin Rom dodaltu ih puh theih si ciah si lo khi a si. Curuangah Pilat ih sual an lo puhnak  teh na let lo ding maw tiah a tiih hmansehla Jesuh cu daite’n a um. An parih thulairel theitu (Pilat) hmaiih thusuhmi let loih um hi thil um dah lemlo mi a si. Jesuh hi a hnaṭuan hmaisa lam ahcun siangpahrang asinak hi a langter lemlo, sunglawi zetih Jerusalem a luh ṭum ihsin cun siangpahrang a sinak a thup nawn lo, Farasi pawl in mipi au rero pawl an don ding hmanah Jesuh in ‘an mah pawl an au lo a si ahcun lungte pawl in an au ding’ tiah a ti. Jesuh in thu a let hnuah cun Pilat in mipi a suh tik khal ah Jesuh hi Judah Siangpahrang tiah a ti (Mk.15:9). Thup. 17:14; 19:16 lam ahcun ‘siangpahrang hmuahhmuah lakih Siangpahrang sin’ tiah a sinak kan hmu thei.

3. Thianglamtah parih Siangpahrang

          Pilat in Jesuh ah thatnak ding tlak sualnak hmu lo khal sehla mipi mithmai ngah a duh ruangah Jesuh cu thinglamtah parih that dingah an kut sungah a pek. Cucun ralkap pawl in an hruaiih mipi tla an ko hnuah Jesuh cu puansen an sin terih, hling lu khuh an khum ter hnuah salaam an pe ih “Judah Siangpahrang, a nun khua sau hramseh” tiah hmuhsuamnak in an ti. Cutin an vuak a hrem hnuah misual pawl lakah telh cin in thinglamtah parah an thlai. Thinglamtah ih an thlai tikah a lutlun ah “Judah Siangpahrang” tiah ca an tar. Cun fifir mi pahnih, a vorhlam ah pakhat, kehlam ah pakhat an thlai ve. Jesuh hi tinglamtah ih an thlai tikah hmuhsuam nautatnak a dai hrih lo, peh zom in hi vekin hmuhsuamnak a tong lai:
1) Mipi        : a vak sukso tu pawlin “nangmah cu biakinn bal tahratin nithum sungah saksal a tumtu pa kha na si lo maw? Atu ah thinglamtah parin rungṭum aw la nangmah le nangmah run aw hnik” tikah an ti.

2) Daanthiam le puithiam pawl : Jesuh an hnihsan ih “Midang cu a run thei nan amah le amah cu a un aw thei lo. Israel siangpahrang, Messiah cu thinglamtah par ihsin a rungṭum kha hmu uh sila cukan zum ko ding” tiah an ti.

3) Khenbetmi pahnih    : mi dang vek thotho in a vorhlam leh kehlam ih khenmi khalin an rak hmuhsuam ve.

4. Siangpahrang Jesuh an Thlai tikih thil thleng

          Jesuh thinglamtah parih thlai a si tikah thil thleng tampi a um mi sung ihsin Marka sungta lawng kan tarlang ding. Jesuh hi leilung mi menmen  a si lo vekin a thihnak khalah thil thleng pangai lo taktak hmuh ding a um.

1) Thim khawzing         : Jesuh thinglamtah parih thlai a si tikah sun laifang ah nazi pathum sung thim khawzing a tlung.  Hihin van siangpahrang tuarnak natzia a langter. Thukam hlunlam kan zoh asile Israel pawl Izip sal an tan laiah ni thum sung thim khaw zing a tlung, cumi ṭheh in fatir thihnak in a thlun cih. Hi tum ih thim khawzing a tlungmi cun leitlun misual tlennak ding hrangih Van Bawi, Pathian neihsun thihnak a lang ter.  Thukam hlun ahcun Izip pawl parah fatir thihnak a thlengih Israael pawl in luatnak an ngah, Thukam Thar ahcun Pathian fapa neihsun sawn thihnak a tuar ih leimi in luatnak kan ngah thung.

          2) Eloi, Eloi, Lema sabakthani        : Himi ih a tican cu “Ka Pathian, Ka Pathian, ziangah so i tlansan?” tinak a si. Pa in ziangtik hmanah Fapa lawng a tan dah lo, a hnenah a um ringring. Jesuh in : “I thlahtu cu kan hnenah a um ih keimah lawng i tanta dah lo (Jn.8:29)” tiah a ti. Pathian in leitlun misualpawl a duhdawt ruangah a Fapa neihsun a pakih cui a Fapa Jesuh cu kan sualnak ruangih thinglamtah parih thlai a si tikah Pathian in a tlansan. Nang le kei pathian ih cohlanmi kan si theinak dingah tlansan in a um. Gethsemane hmuan ih thla a cam lai ahcun vancungmi a hnenah an ra ih thazang an rung pe (Luk.22:43), sihmansehla thinglamtah, camsiatnakih thlai a si tikah cun tlansan a siih thazang petu khal an um nawn lo, nang le kei sual ruangah a si.

3)  Biakinn puanzar a tlek      : Hi biakinn puarzar hi hmun thianghlim bik luhnak puanzar a si ih puithiam sang lawng a luh theinak a siih kum khatah vei khat sual hrang thawinak pe dingah a luhnak a si. Hi puanzar tlek in a langtermi cu sual hrang thawinak pe dingah hi biakinn sungah puithiam sang  luh a ṭul nawn lo, Jesuh hi sual hrang thawinak neta bik petu a si, rannung thisen ih sual thawinak khal a ṭul nawn lo. Kum khat vei khat si nawnloin voikhat ah kumkhua daihin Jesuh in thawinak in tuahsak ih pai lung a awi zo.

4) Ralbawipa thleng danglamnak  : Amah khentu rom ralbawipa in Jesuh a thih kha a hmuh tikah a nunah thleng danglam aw mi a um. Ziangah tile Jesui’ thihnak hi midang thihnak thawn a bang aw lo. Thinglamtah parih a au aw, thil a thlengmi pawl a hmuh ṭheh ih Jesuh a thih tikah cun mitu te ih nautat ih hmuhsuamtu in “Pathian Fapa ngaingai a si” tiah a ti rori. Jesuh Khrih thihnak hi leimi hrangah cun sunnak in a lang men thei, sihmansehla sunnak si lo in nehnak sawn a si (1 Kor. 15:54,57; Heb.2:14-15).

          Jesuh hi Pathian a sinak ah thi thei lo a siih, hmansehla nang le kei rundam dingah minung sinak lakin thihnak tiang a tuar. Thinglamtah parah mi tampi an that dah nan Jesuh vekih thuanthu nei an um lo. Thinglamtah timi hi Jesuh ih ruangah thil sunglawi ah a cang. Thinglamtah cu camsiatmi, nisual pawl thahnak a si tikah zohman in an ngaisang lo. Asinan a tuah cun zumtu pawl hrangah thil sunglawi zet ah a cang, ziangahtile a parah Siangpahrang Jesuh a thih ruangah a si.

Ca siarmi pawl :
1. Zuck, Walvoord.  The Bible Knowledge Commentary
2. Hale. Thomas. The Applied New Testament Commentary
3. Wiersbe. Warren W. The Wriesbe Bible Commentary
4. Keener. The IVP Bible Background Commentary
5. Mizo Bible Dictionary

No comments:

Post a Comment