Wednesday, March 27, 2019

America le Khristian Sakhua


         America hi leitlun ah pa bik dinhmun ih ding an si ih Khristian-nak khal  ah pa bik an si. Ram hruaitu pawl in Pathian thu vekin ram an rak hruai ih Khristian ram ti a si. Hi tluk ih Khristian ram hi ziangruangah Pathian thu a tluk san thei? Khristian ram sisi in ziang ti’n Khritian pawl reek bet ih an um thei? timi pawl hi a tawi zawngin kan tarlang ding.

1. America ram nu le pa pawl

          America hi Khriatian ram si dingih dinmi a si. America ih a tlan/vai  lut hmaisa pawl khal hi zumtu ṭha tak, Pathian thu duh, England ramih kawhhran picang  (Church of England) ih reek behnak tlansan ih sakhua lam thil ah zalen zetih an umnak ding hmun thar zuan ih America ih ra ṭhawn an si. Ram rak dintu le rak um hmaisa pawl hi Pathian ṭihzahtu, zumtu ṭha taktak an si hai. July 4,1776 ih British acozah ihsin mahtei an din (independent) tikih president hmaisa bik George Washington ihsin thok in leh hnu ih run ṭuantu pawl khalin Pathian le Baibal ah ṭhum aw in ram an hruai.

          Mah te ukawknak thu phuansuah (America Declaration of Independence) nakih hmin ngan nentu mi 56 lakah 53 cun zumtu Khristin an si zia le bulpak khalih Baibal zirhnak pomtu an si zia an lang ter. Cun University of Houston ih political-science professor pawl in kum hra sungih America ram dintu le hruaitu hmaisa pawl ih canganmi 15,000 an la khawm. Cumi an tuahnak san bik cu cuang ramdintu pa (founding fathers)  le pawl in US ukawknak dan hrampi (constitution) an timtuah laiah an thu laknak hnar pawl hi ziang pawl an si, timi thei dingah a si. Khami san lai ih leitlun mifim- French philosopher Charles Montesquieu, mirang dan theizet William Blackstone, le miring philosopher John Locke pawl ih canganmi an la (quote) tam zet; asinan an lak tamnak bik cu Baibal ihsin a si ih an thu laksuah 94% cu Baibal ih hngat aw  a si. Pathian thu duh le Pathian ṭihzahnak nun a neitu pawl in Baibal hngohsan in ram an din ruangah independent an hmuh 1776 ihsin siar in kum 240 sung cu leitlun ih ram ropi bik an si vivo. Tu tiang khalah Khristian tamnak,70% tluk Khristian umnak a si lai.

2. America le sakhuanak

          America ram cu Khristian ram si dingih dinmi a si bang tukin Khristian biaknak dokalhnak le hnonnak lam thu zianghman a um dah lo. US dan hrampi khalah Kawhhran le Acozah daidan awknak  um lo ih, Mahte ukawknak thuthlung (Declaration of independent) khal ah  a um lo. 1791 ah constitution First Amendment an tuah ih an nemhneh laiah khan hitiin ngan a si: “Congress cun sakhua pawl thuhla ah ziang daan khal a tuah ding a si lo ih zalen takih ke an karnak pawl kham ding a si fawn lo”, (Congress shall make no law respecting an establishment of religion, or prohibiting the free exercise thereof). Hihi America in danhrampi in sakhua zalennak dan a pekmi a si. A umzia cu cozah laireltu pawl in sakhaw thilah daan tuahin si maw, ziang thuneihnak hmangin simaw an vaivung aw ding a si lo. Zalen takih sakhuanak thilti hrimhrim hi an kham ding a si lo, tinak a si. Himi ihsin America cozah le Khristian nak hi cu ṭhen aw, kaak aw loin a feh tlang ti kan hmu thei.

3. America Acozah le Kawhhran a kaak (hen) awk dan.

          Pathian thu thawn kai hruai aw rero, Khristian ram a si mi America ah ziangtin kawhhran, Khristian sakhua hi a hma a pam thei? Danhrampi in hleice zetin, Acozah cun daan le thuneihnak hmangin a cangvai ding a si lo, tiih a humhalhnak thu cu a sullam ‘simfiangnak ṭongkam’ hmangin a silo zawng ih merh (mis-interpreted) in a um. Himi titu cu zo dang siloin daanhrampi timtuahnak ih a kungpi a si ve mi Thomas Jefferson ih ṭongkam an lak pennak ihsin a thok. Kum 1802 ah Danbury Baptist Association hnenah ca a kuat ih : “America mipi pawlin an rak phuansuahmi, an lairel pawlkompi (legislature) in “sakhua lam thil ah ziang daan hman tuah in a um ding asilo, zalen zetih ṭan an laknakkhal a dipdal ding a si lo” a rak timi khan Kawhhran le acozah karlakah daidannak phar a son/tun mi hi hmaizat zetin uluk zetin ka ngaihtuah a si,” tiih bulpak ca ih tahṭhimnak (metaphor) ṭongkam (separation between church and State) a rel tel ziohzi mi in mi thinlung a ciah neh cu a si ding, daanhrampi ih ngan dan vek hnakin  Jefferson ih ṭongkam cu daanhrampi ih sullam le a sawh duhmi rori sawn a si tiin an la peng. Cumi ṭongkam cun mi a hruai pingpeng ih daanhrampi ih nganmi cu hmual nei nawn lo ah a cang. Cutin Acozah le Kawhhran cu an kaak aw thok thlang ih cucun Sakhua zalennak hrangih an din san cu zalen lo hram a thok thlang.

          Ralpa Satan hin Pathian thu ih dinsuahmi America hi a dodal ve nasa. A tlun ih kan tarlangmi Acozah le kawhhran daidan awknak timi cu mi thinlung sungah a tuh vivo ih zumtu ṭha taktak pawl khalin Kawhhran le Acozah cu hnawihnih aw lo dingin ruahnak an nei vivo. Cuti cun Kawhhran ih hmang aw lemlo pawl lawng kha politic ah an theh lut aw vivo thlang. Kawhhran ih hmang aw lemlo pawl lawng politic ih an zuanlut cun ram an kiahhruai awk dan hi a Pathian thu lo vivo hmanah thil si dan ding awmin a lang. Cun 1947 kum ah U.S. Supreme Court lairelnak cu a thleng aw linglet thut thi. Kum kha ti zat liangluang (kum 170 lai) Khriantian ram vekin court lairelnak tluang takih feh si vivo cu thubuai pakhat  Everson v Board of education thuhla an relnak ah “Kawhhran le State (acozah) daidan awknak phar cu sut cim theih lo dingin ti san siseh” (The wall  of sparation between church and state must keep high and impregnable) tiin thu tluknak a tuah. Cucun an daanhrampi ih sakhua zalennak (Freedom of religion) timi cu a tuih a hman dan ahcun sakhua ihsin zalennak (freedom from religion) ah a cang. Tui hlanah sakhua tlun ah acozah in thu a neih theilonak cu tuah cun sakhuanak in acozah ah thu a nei thei nawn lo cu a si bik, sakhuanak ih hnoksak theih nawnlo in duhtawkin acozah a feh thlang tinak a si.

          1954 kum ih America in daan 501(c)(3) a tuahih a tawlrel tu bik hi Senator Lyndon Johnson a si vekin  “Johnson Amendment” tiih an kawhmi a si. Hi daan cu Kawhhran pawl siaholhnak dan a si. Mi tamtak in hi dan ruangah acozah hi cu a ṭha si tiah an ti men thei. Asinan a khatlam ih kan zoh asile Kawhhran cu acozah ah ziang thu le hla hman nei thei nawn loin dai teih um tertu a si. Kawhhran cu siah olh a si vekin politic le khawtlang huap thil khalah duhdan au suah pi thei nawn loih politic hrilawknak ih candidate duh zawng rak neih ve le rak bom ve siseh,  campaign neih ve ding khal hi sian an si nawn lo. Hi dan an thlun lo asile siah olh nawn lo theih an si tikah Kawhhran cu kaacip in a um a ṭul. Cun 1954 thotho ah Khristian lem le fehsual Bilderberg Group pawl in New World Order an din ih cucu Khrih tello in hi leitlun tuah ṭhat ih an duhdan vekin Pathian tello ih zirnak, politic le leitlun fehphung dinthar tum hi a si. Satan in hi America, Khristian ram a simi siatsuah dingah mithiam tampi a hmang vivo ih caktak in ke an kar vivo. Johnson Amendment pom a si hnu kum reilo te ah ziang thilpawl a rung thleng ti hi zoh vivo seh la.

4. Khristian sakhua in reekbetnak a tonmi pawl

          America ramah Khristian sakhua in reetbet a tonnak san bik cu an lairelnak sang bik, Supreme Court ah mi pakua an um ih Pathian mi hnakin Pathian theilotu mi tamsawn (Majority) an si ruangah a si. Hi lairelnak sangbik ahhin Pathian ṭihzahtu cu um ve khal sehla mimal sawn an si tikah cun khatlam sawn in a neh ringring. Supreme court hi lairelnak sangbik a si vekin thu an rel catmi cu zohman ih  el theih a si nawn si lo. Cun hi supreme Court palai (member) pawl hi term neiih ṭuan an si lo ih voi khat hriltlin an si hnuhnu anmah lamah harsatnak a um asilo ahcun damsung ṭuan a si. Curuangah Khristian sakhua hi a hma pam emem nak a si.

(a) Thlacam khamnak daan: 1962 kumah Supreme Court in engle v. Vitale thubuai cu hitiin a cingfel: “ Acozah ih finkhawimi tlawng(public school) tinah thlacam khamnak dan  a suah. Tlawnginn ih thlacam ih an sam ṭheumi cu “Ziangkim tithei Pathian, nangmai kut sungih um kan si ti kan thei, kan parah, kan nu le pa parah siseh in zirhtu pawl parah le kan ram ah thlawsuah in pe dingah kan lo dil” ti hi a  si. Cucu sian a sin awn ti riai lo.

(b) Baibal siar khamnak : Abington v. Schempp, 1963
          Hi dan cu vantlang zirnak hmun ihsin Baibal siar khamnak a si. Court lamin a rel fel awk dan cu: “simfengnak tello in Thukam thar cabu pawl siar a si ahcun nauhak pawl thinlung a siahsuah thei” tiah an ti. America in siar ding bik ih an ruahmi Baibal cu tu ahcun Baibal siar cu court cun dan pahbal le nauhak thinlung siatsuah thei ah a suah thlang.

(c) Pathian thusim khamnak : Stein v. Oshinsky.
          1965 kum ah court cun fimthiamnak zir pawl hnenih Pathian thu sim khamnak dan cu a suah leh sal. Fimthiam zirnak hmun ah politic le sex lam zirnak (pornography) tiang a tlem laiah sakhua lam thu rel hi cu kham bepbep a siih 1992 ah lephei cun colledge class sungah Khristiannak thuhla lam hrimhrim rel hi (zirhtu saya tiangin) kham an duh vivo.

(d) Thangṭhatnak hlasak khamnak: DeSpain v DeKalb Community School Distric, 1967
          Hi mi ṭum ih court ih lairel mak dan cu : nauhak tualleng tlawngih kai nauhak tete pawl in tlawngih hla (Nursery Rhyme) an sak ṭheumi: “pangpar mawite ruangah kan lungawi, ei ding rawl ruangah kan lungawi, vate aw mawi pawl ruangah kan lungawi, thil ziangkim rungah kan lungawi” tiih an sak mi kha ram dan in a sianglo tiin an phuang. Court in hi hla sak a khamnak san an relmi kha nauhak pawl in an theih tikah an mang a bang. An sianlonak san cu: “hi hla ahhin Pathian timi lang lo khal sehla hi hla sak mi hi miin an theih tikah Pathian lam ruahnak a sem thei” ti a si.

(e) Thinglamtah phun khamnak : Lowe v. City of Eugene
          1969 kum ah raldonak ih thi pawl hngilhlonak thlanmual (War Cemetry) ih thinglamtah phun cu sian a silo (unconstitutional) an ti. 1994 ah San Diego khawipi hmuandum sungih a ummi thianglamtah pawl cu an ret hlo ter.

(f) Pathian hmin langter khamnak : State of Ohio v. whisner
          1976 ah Education board cun office thil an ngannak hrimhrim ah Pathian hmin langternak cu court in dan lo a ti sak.

(g) Zawi suahcam ti thusuh khamnak : Florey v. Sious Falls school District
          1979 ah tualleng tlawng pawl ah Christmas ni ih “tuisun hi zawi suahcam(birthday) a si tiin zohman in thu an sut ding a si lo” tiin court in a kham.

(h) Thukham pahra tar suah khamnak: Stone v. Graham
          1980 ah tlawnginn phar ih thukham 10 tarsuah cu daan kalh a si tiah court in a kham.

(i) Sakhua thinlung put khamnak : Wallace v. Jaffree
          1985 ah Supreme Court in sakhua lam thil, a hleice in Khristiannak nuaireh a tumzia a lang sal. Acozah tlawng ih tlawngta pawl in tlawng an thok hlan deuhte ih dai ziarzi te ih thlacamnak an neihmi khal an hmu thei nawnlo ih an khamsak. David T Moore ih reldan vek asile laireltu pawl ih thuruah/rel dingah an ca thehluhmi hi daan ih sianmi sikhal sehla a ca thehluttu in sakhuanak lam thinlung neiih an nganmi a si ahcun ‘daan lo’ a si tiah an phuang.

(j) Zuktar khamnak
          1989 ah Christmas tikcu ah Christmas ceimawinak zuk pawl le ran rawl peknak sungih naute it lai zuk tivekpawl cu acozah inn(building) ih tar hi ‘daan lo’ a si tiah an kham.

(k) Bawhlung sit ih thlacam khamnak : Santa Fe Independent school Distric v. Deo, 2000
          Hi thubuai hi an rel tikah, Acozah phunsang tlawngta pawl in bawhlung an sit thok hlan ih thlacamnak an neih ṭheumi cu ‘daan lo’ a si tiah a kham sal.
          Himi tlunah U.S Supreme Court in siannak a pekmi, Khristiannak thawn a kaih aw lo zet mipawl a um lai.

(l) Nauthlak siannak : Reo Vs Wade, 1973
          US Supreme Court in thutluknak a tuahmi lakih fuh lo zetmi, rapthlak zetmi cu pum sung naute ti tlak siannak hi a si. Hi thu a suahnak cu vei khat ah nunau pakhat, mipa lo ih um thei lo Norma McCorvey in a vei thumnak fasawn a pai ih nau thlak a duh nan a umnak Texas State in a pai tui nunnak hrang ṭihnung asilo ahcun nau thlak a siang si lo, cutin sihni pawl bomnak in Supreme Court ah thu a thlen. January 22, 1973 ah justice mi 9 lak ihsin mi 7 cun ‘nunau naupai tu in a duh a si phot ahcun nau thlak theih a si’ tiin thu an suah. Cui cin ihsin USA lawng hman ah nitin nau thlak 4000 hrawng um ih theih a si.

(m) Neih bang aw ṭhitawk siannak : Obergefell v. Hodges.
            June 26, 2015 ah US Supreme Court cun neih bang aw neihawk siannak thu cu US ram pum ah siannak thu a phuang. Hi neih bang aw neihawknak (same sex marriage) hi Baibal ih a duh lo lawlaw mi thil a si. Sihmansehla leitlun ih pa bikih kan zohmi America cun a ram pumpi ah neihawk siannak a pe ta riai.

5. Beiseinak Ni a suak

          Pathian thu hnong vivo ih America a feh rero laiah US president 45 nak a simi Donald Trump in Jan.20.2017 ihsin US ram a hun kaihhruai tikah Khristian pawl ih thaw a suak huaho nasa. Khristian sakhua in reekbehnak a ton rero mi pawl kha zalennak thawn ke a kar pi vivo. Pathian ṭihzahmi a si vekin thil thupi a tuah ding tikah Kawhhran hruaitu pawl le thlaraulam hmaihruaitu pawl in thlacamnak thawn Pathian an dawr hmaisa ringring hi hminsin thlak a  si. Cun Donald Trump hrangih thlacamtu le thlarau lamih thurawn petu pawl cu:  Pastor Paula White, James Dobson, Focus on the family founder pawl, Frinklin Gramham, Jerry Falwell, Ralph Reed, Pastor Robert Jeffress, Mark Taylor, Mary Colbert, J.DGreear, John Kilpatrick, Kenneth Kopeland, Lou engle, Cindy Jacobs, Lance Wallnau, Rick Joyner, Frank amedia le kawhhran le minisries hotu tampi an tel.
          Nau thlak siannak thu le Johnson Amendment thu le Christian reekbetnak lam pawl a phoih vivo dingah beiseinak a um. Cumi cang suak thei dingah Pathian in lamzin a sial sak ih President a si laiah  Sureme Court ah seat lawng a um hleuhhli ih  amai mi le sa  a thunbet ngah tikah member 9 ah mi 5 hi amai lamṭang an si thlang ih hmailam beiseinak sangzet a um thei. Hi tlukin a hma khua Pathian in a sial sak tikah President a ṭuan sungah (term hnih a nolh phei cun) America hi Pathian thu lamah tampi an ṭhangso in hristian pwlin zalennak, hamṭhatnak tampi an hmuh ding hi ruahsannak a si. Amah president a ṭuan nawn lo hmanah Supreme Court ih mi tamsawn (majority) an sinak hin Khritian pawl hrangah beiseinak tumpi a um.

Hminsin : Hi cahram hi P.C Biaksiam ih nganmi TRUMP-A AMERICA timi cabu sungih ta a tawi zawng le a remcan dan ih remkhawm mi a si. A tawi zawng ih nganmi a si vekinfamkim lonak tete a um ding. Ṭhathnemnak a um ding beiseinak thawn a tawi zawng te’n remkhawm a si. https://en.wikipedia.org ta khal mallai laksuahmi a um.

https://en.wikipedia.org/wiki/History_of_same-sex_marriage_in_the_United_States

https://en.wikipedia.org/wiki/Presidency_of_Donald_Trump




                  


No comments:

Post a Comment