Ti
pacang aw in a mitthli cu a hnul hul ih thlaanmual cu fehsan in a pai hnen
ihsin a ro comi ca namnak dawr ahcun a
feh. Hi an canamnak cet hin an ei hawlnak hrangah “ Gloucester Journal” suahin
a pa thawn kum tampi sung hna an rak ṭuan a si. Thlaan ihsin a kir sal tikah an
dawr hlun ve nawn thlang sangkaa cu ongin nuamnai te’n a lut ih an cet rim leh an cetti rim cu a kel ten a
nam hmerhmo. A cui kum 1757 ih a pa in Gloucester Journal a suah neta bik mi cu
a la ih ringtak in “ Ka pa, in suang leh vio ding, Pathian bomnak thawn na
thuhtangbu hi ka som nung vivo ding” ti’n a au. Robert Raikes
cun a pa ih hnaṭuan cu teima zet in a ṭuan pehzom vivo ih a thuthangbu tla ti tum
in ca ngantu dingah mi thar tla a hmang ih cui ca siartu tla an tam vivo.
Hna a ṭuan lo ni ah Robert Raikes cu
an khua, Gloucester ih thawngtla pawl pawl a vehvai ṭheu. Cunah cun khawtlang in duhlo mi pawl, dinhmun se
emem ih an um cu a hmu. Cu pawl cu an hnaṭuan a harsat tuk ruangah an zate deuh
thawn in an na, mi ṭhen phei cu an thi zik. Hmun borhbah zet ah tet emem in an
um ih ei ding khal a nei mumal lo. A caan caan ah tla cun nau hak tete pawl
khal misual turu pawl umnak hmun ah an thlak ṭheu. Hiang pawl a hmuh tikah Robert
Raikes cu thin nuam lo emem in a um. Anih pakhat in mi cuti zat ih tuarnak cu kiam ter
ngaihnak a fawn lo. A tithei umsun si ah ruatin hiang thawng tla pawl ih
dimhmun siat zia thuhla cu thuthangbu ih ngan dingin thinlung a nei.
Ṭum khat cu a hmuan ih hnaṭuantu tong
dingah St. Catherine kawtthler ah a suk thla ih cu tawk ah nauhak rual, borhbah
emem pawl a hmu. Thawngin ih a hmuh pawl
vek in rethei zet leh bang hmel emem pawl a hmu hai. Nauhak pakhat angki pawl
hru in a dang nauhak pakhat amah hnakih te sawn cu a rak dekcok rero. Lamzin sir ih lungremmi ah cai aw phah in a te sawn cu “ in thlah aw” ti in a rak tal
rero ih nauhak dang tampi khal cui hmunah ra in a awn au culci. Robert Raikes
cun “ Hei! To aw hlah uh” tiah nauhak sual aw cu a ṭhen hai ih “ nan zate’n
tlung ṭheh uh” tiah a fial hai.
Nauhak pawl an feh liam hnuah Robert Raikes
cun hmuan kilkhawitu ih nupi hnenah hiang nauhak pawk hi zo pawl an si ti a sut.
Cu nu cun “ Khang pawl ruat rero duh hlah, mitin in ‘ England ramih sal vun ngo
pawl’ an ti mai ṭheu” tin a sawn. Robert Raikes cun “ sal maw an si?” ti’n a sut
ih cu nu cun “ Thiltuahnak ah le cithlum (sweet) zuarnak dawr ah nikhat ah nazi 12, a hnakih rei in hna an ṭuan
ih an nu le pa cu thawng tla an si, a ṭhen cu an thi zo” tiah a let. Robert
Raikes cun cu nu hnenah “ziang caan ah tlawng an kai?” ti’n sut sal na khaw
anih cun “tlawng nge!”, tlawng an kai lo hrimhrim, dam an duh cun hnaṭuan a ṭul,
Zarhpi ni sapbai tla ahcun an colh ve ni umsun a si ih ramsa vekih an tlan zawk
rero men” a ti.
Robert Raikes cun cuang nauhak, ca
zirnak ding caan remcang hrimhrim nei lo pawl ih an hmakhua thim zia a ruat nasa. Cuhnakih poi cuang cu Thuthangṭha simih zirhtu leh Pathian duhzawng ih
nun dan ding khih hmuhtu an neih lo ruangih rilrawn, khawsik leh natnak tuar
dingih thawnginn ih tlak cu a hmabak um sun a si mai hi a si. Thungai thlak ih
khua a ruah hnuah a rualpi Rev. Thomas Stock hnen a feh ih “ Zarhpi tlawng (Sunday School) kan din kei
cu” tiin, cuang nauhak pawl in zarhpi ih ca
zirve thei ding in tlawng din cu
a sawm ve top mai. Rev. Thomas cun mak
ti nawn in “ Zarhpi tlawngmaw!” a ti ih Robert Raikes cun “si ee, Zarhpi
tlawng, a thok lam ah ca ngan, ca siar kan zirh dingih cumi hnuah sunvu te’n
Pathian thu kan sim ding si lawm” a ti. Rev. Thomas stock cun “ e, ruahnak ṭha
tak a si hi” a ti ih Sunday School thok
ding cun an timlam aw ta. Hi tikcu hi kum 1780 hrawng a si.
Zarhpi a rung thlen tikah Robert
Raikes cun cui tlawng thar ih kai ding nauhak pawl cu hngakhlap zetin a rak
thlir ih hmansehla mi malte lawng an ra.
A ra kaitu lak ihsin nunau pakhat Marcy hnenah cun “ Ziang ti thu saw zarhpi
tlawng ih nauhak tam sawn hi an rung kai ve lo” tiah sut khaw cu nute cun “ kan thuamhnaw pawl hi
an se lutuk ih cu nah ho khaw” a ti. Robert Raikes cun “ E, ka thei thiam e, na
rualpi pawl hnenah sam hriahtluan leh hmaiphait fai ciah a ṭul tiah va sim hai
aw maw Marcy” a ti ih Marcy cun hni
siamsi phahin “ Na va fel ve” a ti. Robert Raikes cu Marcy kiang ahcun a va kun
niam ih “ Marcy, thil pakhat ka lo sim ding aw, nang khal na fel lutuk, Khale
tuisun tlawng na ra kai manah ngamu ka lo pe ding aw, teima te’n ca na zir ih ṭha
te’n ca na zir a si ahcun laksawng ṭha tak na ngah ding ho khaw aw” a ti. Marcu cun Robert Raikes ih sangthlum a ken mi
cu mitmei phahin “ taktak maw? Ka theih pa tawp suah in ka zuam ding” a ti.
Robert Raikes leh Rev. Thomas Stock
cun rei lo te sungah Sunday School kai duh naihak kum 6 ihsin kum 14 karlak, mi
100 lai an nei hngal ih zarhkhat ah ni khat te lawng an zirh ko nan nauhak pawl
ih nun tlanlendan a dang lam cak zet. Nitin bang zetih hna an ṭuan hnuah beisei
ding leh hngakhlap zetih thlir ding Sunday School cu an run nei thlang. Khawpi
ih Police hotu pawl khalin Sunday School a um hnu ahcun nauhak pawl khal a hlan bang tukin thil ruk leh sual awk
an hmang nawn lo ti hi Robert Raikes hnenah an sim.
Robert Raikes cun Sunday School a
hlawhtlin leh tlin lo kum thum sung a zoh hliah ta hnuah Sunday School thuhla
hi a ngan ih a suah. Cui hnu rei lo te ahcun
( 1785 ahcun ) England ram pumpi ih khawpi deuhdeuh ah Sunday School
4000 lenglo a ding hngal. Robert Raikes Cun Sunday School ih hman ding casiar
ding ṭha, ca ngan ca siar zirnak cabu pawl cu a mai canamnak in a tuah vivo.
Voikhat cu Robert Raikes in Thomas
hnenah “ Thomas, ka pa hi a thi zo ih ka pu khal a thi zo, kan ni khal leh hnu deuh ah kan tar
dingih kan thi mai ding. Asinan Leilung hi kan thih rualin a thi lo ding, hiang
nauhak pawl ih keng hmangin leilung pi cu a feh vivo ding” tiah a ti. Thomas cun
a rualpa ih liang cu beng derhdo phah in “ A dik ciah, Robert, a dik rori” a
ti.
Robert Raikes in 1780 ih Sunday School hram a
rak thokmi cu ziang kar lo te ah a karzai vivo ih 1785 ahcun Sunday School zomkhawm aw 'Sunday School Soceity' tiang din a si, a umnak England ram lawng ah
si loin America ramah leh leitlun hmun dangdang khalah a darhzai vivo. A
thoklam ahcun ca zirnak ah leh Pathian thu zirhawknak ih tuah a si nan tik cu a
hung rei vivo ahcun Pathian zirnak ah leh Thuthangṭha phuansuahnak ( Evangelism
) hrangah hman vivo a si. Cu tin 1889 ahcun leitlun pum huap Sunday School khawmpi a hmaisa biknak cu London ah an tuah.
Sirhsan : BCM Senior ‘B’ zirlai, Chanchin Ṭha
Marka Ziak, 2017
BCM Senior 'B" zirlai, Joba Bu,2018
BCM Senior 'B" zirlai, Joba Bu,2018
