Monday, October 1, 2018

Kawhhran Khawmpi Pawl


     Kawhhran thuanthu ih kan hmuh theimi cu Kawhhran sungah buainak a um áš­heu ih cumi buainak thuhla ih ruangah zumtu pawl tong khawm aw in thu an rak rel áš­heu. Cucu Kawhhran khawmpi (Church Council) ti a si. Khawmpi an rak neihmi le an neihnak san pawl a tawizawng in tarlang sehla.


1. Jerusalem Khawmpi (Tirh.15)

A Hmun : Jerusalem biakinn hulhhliap
A Tikcu  : AD 50

Khawmpi Kawhnak san : Zumtu hmaisa pawl hi Judah mi an si vekin an Judah sakhua ih dan le ti dan thlah thei lo mi a um. Asinan Thuthangáš­ha cu Zantail pawl khalin an dong ve ih zumtu ziang maw ti zat an um ih Piter khal Zantail pawl hnenah a ei a in ti kan hmu (Gal.2:12).  Cui Zentail zumtu pawl cu Judah mi zumtu pawl in Moses dan vekin serhtan an phut (Tirh. 15:1). Cumi ih ruangah Piter le Barnaba hman Judah thinlung pu in Zentail lakih an um dan an áš­hin rori ( Gal. 2:12-13). Asinan Paul cu cu vekin a um ve lo, cu tin Zentail zumtu le Judah mi zumtu kar lakah thu buai a um thok. Cumi buainak cu a reh thei mai lo ruangah Tirhthlah pawl le Zumtu upa pawl tong khawm aw in khawmpi hmaisa bik an rak nei.

Khawmpi fehtu pawl : Khawmpi hmaisa bik a si vekin minung tamtuk cun an lang lo. Tirhthlah ah mi 15 a an si ding ih (Tirthlah mi 11, Matthai a tel ve zo ih Paul le Barnabas le Jeim pawl siartel an si ding 1 Kor.15:7; Tirh.14:4) Upa 7 pawl le zumtu pawl an si.

Thurel catmi pawl : 

1. Phurrit zual, sertan tivek cu Zentail pawl phut lo ding.
2. Ei in thu ah milem biaknak rawl, sathi, hngawng rek ih thatmi sa pawl ei lo ding.
3. Nupa sualnak tuah lo ding.

Hi thu an relcatmi pawl hi felfai te'n Zentail zumtu hnenah an kuat.


2. Nicea Khawmpi

Nicea khua ah hin khawmpi voi hnih neih a si ruangah (i) (ii) ti'n áš­henin thulu pakhat hnuaiah kan tarlang ding.

(i) khawmpi voi khatnak

Ahmun  :Nicea khua
A Tikcu  : AD. 325, May 20

Khawmpi Kawhnak san : Arius ih zirhnak (Arianism) ruang bik ah a si ih Jesu'i thawhsal Ni hman cungcang ah nisuahnak lam le ni tlaknak lam rdm awk lonak le kawhhran thu nun awknak thu khal a tel.

Khawmpi Palai Pawl : Nisuah lam kawhhran ihsin Bishop 312, ni tlaknak lam kawhhran ihdin Bishop 6 an zate'n 318 an si.

      Khawmpi ko tu bik hi Rome Siangpahrang  Constantine a si ih lairel khal amah in a kaihruai. Khristian in zalennak an hmu zo ih Khristiannak le acozah hi kop rawpin a feh zo. Khristian in zelennak hmuh pekte a si vekin hi khawmpi ih a ra tu Bishop pawl hi Khristian hremnak nasatak tuar ruangih mit khatlam caw, kaikaw tha cat, kut zeng, piansualnak le cahlonak phunphun nei pawl an si.

Thurelcatmi pawl:

1. Arius ih zirhnak "Pa le Fapa cu sinak bang aw (HOMOI-OUSIOS)" timi an hnongih thurin fehpi vivo dingah "Pa le Fapa cu sinak thuhmun (HOMO-OUSIOS) sawn an nem hnget.

2. Kawhhran in hremnak nasa tak a ton lai ih zumnak phatsantu pawl kawhhranin a lakluhsak ruangih lungawi lo ih suak Novatian ih milai pawl le Meletion ih milai pawl cu kawhhranih  ra lut kir sal dingah siannak an pe.

3. Jesu'i thawhsalnak Ni hman thuhla ah nisuam lam kawhhran pawl cun Nisan thla 14 hi a si ringring mai an ti laiah nitlaknak lam kawhhran pawl cun Nisan 14 hi sunday a si lo caan a um. Curuangah sunday ni a si lo caan ahcun ni 14 hnuih sunday hmaisa bik kha siseh an ti. Hi mi thu ah ni tlaknak lam kawhhran ih ti dan hi pom hnget a si. (Cucu tui sun ni tiang kan hmang vivo).

Nicea Thurin: Hi khawmpi áš­umah kawhhran in bangran te'n fehpi dingin thurin an tuah. Cucu Nicea Thurin (The Nicene Creed) tiah kawh a si. Nicea Thurin

(ii) Khawmpi voi hnihnak

A hmun   :Nicea khua
A tikcu     : AD. 787

Khawmpi kawhnak san : Biakinn ih milem tar thuhla ah a si. Kawhhran a lian vivo vekin Biakinn ih milem tar duh le duh lo an um. Kum zabi 5 ah milem tar an hmang ih AD. 726 ah milem cu tham ban loah ret ding an ti. AD. 730 ahcun hlon hloh áš­heh ding an ti ih AD.754 ahcun Constantinople ih Synod a ra tu Bishop 330 rualin milem hlonhloh ding thu an ti tlu sal. Cutin hi thu thotho ruangah AD.787 ah khawmpi an ko salih cucu Nicea khawmpi vio hnihnak ti a si.

Thurel catmi : Hi áš­um ah AD.754 ih an thurelmi an hnon salih "Milem pawl hin cawimawinak neta sawn an hmu ding a si" tiah thu an ti tlu. Himi hnuah ti fanhlam a um sal nan AD.842 hnu lamah milem cawimawi thu thotho in a rung feh sal. Cumi in tui sun ni tiang Roman Catholic cun an biakinn ah milem tampi an run ret lan vivo.


3. Constantinople Khawmpi

          Rom Siangpahrang Constantine cu Khristian a si hnu AD.330 ah amai hmin cawiin Tipi dum (Black Sea) kapah khwipi thar a din ih Constantinople tiih kawh a si. Hi khua ah hin Khristian pawl lawng Pathian biak sian a si. CUn hi khua ahhin Khriastian thuanthu ih langsar zetmi khawmpi voi thum rori tuah a si.

(i) Khawmpi voi khatnak

A Hmun      : Constantinople
A Tikcu      : AD. 381,May thla

Khawmpi kawhnak san : Zirnak sual in Kawhhran a ti buai ruangah le thu poimawh áš­henkhat ruangah Theodosius 1 in a ko.

Khawmpi palai pawl : Nicea khawmpi ih thurin pomtu Bishop 36 le thurin zik lo thluntu kawhhran ihsin mi 36 an si. Khawmpi hi Antiokei khawmi Bishop Meletius in a hruai ih van duai thlak takin nat lawk ti khal um loin khawmpi laiah a thi ih an buai zet. Curuangah a ai awh ah Nazianzus khawmi Gregory an hril hngal.

Thurel mipawl:

1. Constantinople Patriarch hmun lawng luah dingah Bishop Gregory (khawmpi chairman thar) cu hril a si, hmansehla Nicea khawmpi ah áš­um khat ah khua pahnih ih Bishop hna ih ruat cu kham a si zo. A ni hi Sasisma khua ih Bishop dingah hril a rak si zo. Curuangah Contantinople khua Patriarch dingah Layman Nectarius cu hril sala si.

2. Constatinople Patriarch cu Rome khua Bishop dawltu a si dingih zahumnaklamah cun thuhmun an si ding.

3. Antioke khua Bishop thuhla ah buainak, Meletius le Paulinus ih Bishop cuh awknak thu an rel. Meletius a thih hnuah Paulinus a hmun luah dingih a ti mi cu an áš­hiat sal ih Meletius hmunah Flavian an ret.

4. Arius ih zirhnak cu Nicea khawmpi in a rak hnon zo bang tukin an hnong sal.

5. Mecadonius  ih zirnnak ‘ Thlarau Thianghlim cu Pa Pathian tluk lo, niamsawn  dinhmun ih  a zirhnak thu cu an hnong ih “Bawile Nunnakpetu, Pa hnen ihsin suak, Pa le Fapa bangran te’i biak le sunloih,Profet pawl hmangih thusimtu” tiin an phuang.

6. Apollinarius in Jesuh ih minung a sonak thuhla a zirhdan cu a hnong ih ‘ Jesuh cu minung Pathian sinak neotu si loin Pathian, minung ih rung  cang a si sawn” tiin an phuang.

(ii) Khawmpi voi hnihnak

Hi khawmpi (Constantinople ih khawmpi voihnih nak) hi kawhhran pum huap khawmpi vio nga nak a si.

A Hmun:Constantinople
A Tik cu : AD.553

Khawmpi Kawhsan : Ni suahnak lam kawhhran ah thurin thuhla ah elawknak a tam ruangah Justinian in hikhawmpi a ko.

Khawmpi palai pawl : Nisuannaklam kawhhran ihsin Bishop 133 le Ni tlaknak lam ihsin Bishop 6 an zate’n 139 an si.

Thurel mipawl:

1. Tui hlan ih khawmpi voi li rak neih zo mi ih an thurel cia pawl cu an nemhnget sal ih Arius, Eunomius, Mecadonius, Apolinarius, Nestorius, Eutyches le Oringenpawl cu an ce dong ah an ruat. Ṭannak hmunhma nei lo Rome Bishop Vigilius (AD.500-535) khal Kawhhran ihsin an dawi suak. Cun “ The Three Chapters” an ti ṭheumi Nestorius zirhnak a thluntu Pathian thu thiam pathum : Mopsuestin khawmi Theodore, Cyrrhus khaw ih Theochantirin le Adessa khua ih Ibas pawl cu thiam lo an co ter hnuah an hnong. Pa Pathian, Fapa Pathian, Thlarau Thianghlim Pathian thulele Trinity thuhla ah tuih kawhhhran tlangpi inkan pom dan vekin an rak phuang.

(iii) Khawmpi voi thumnak

Hihi kawhhran pum huap khawmpi voi ruknak a si. Jesuh Khrih thuhla ah zirnak dik lo a tam tuk rungah khawmpi kawh a si ih hi khawmpi ah Arianism, Apollinarianism, Nestiroanism le Eutychianism pawl hi hnon fel thluh a si.


4. Efesa Khawmpi

Efesa khawmpi hi khawmpi voi thumnak a si.

Ahmun : Efesa
A Tikcu : AD 431,June 23

Khawpi kawhsan  : Zirhnak sual ruangah a siih khawmpi kotu hi Theodosius II a si.

Khawmpi Palai    : Mi 158 an si.Hi khawmpi ahhin kan theih lar zetmi Augustine tla sawm a sin an sawmnak thu a theih manhlan ah a rak thi.

Thurelmi Pawl :

          Nestorius ih zirhnak: Jesuh minung a sinak le Pathian a sinak áš­hen hrang tahratih minung pa hnih satakpakhat ih fin aw ih ruahnak, le Mari cu Pathian paitu a si (Theotokos) timi zirhnak cu an hnong. Cun Nestorius cu Contantinople Bipshop sinak ihsin colh ter a si. Cun Antiokei Bishop Johan in Kupra tikulh ih um kawhhran pawltlun ih thuneihnak a dilmi cu lungkim pi lo in tui hlan vekin anmai thuneihnak in feh ko hai seh an ti.

          Hi Khawmpi áš­heh hnu rei lo te ah palai a ra thlengmi an um ih buainak  suak. Cui buainak thu pawl cu tui áš­um ahcun kan ngan tel lo mai ding.


5. Chalcedon Khawmpi

Chalcedon Khawmpi hi khawmpi voi li nak a si.

Ahmun : Chalcedon
A Tikcu : AD 451, Oct. 8 - Nov. 1

Khawmpi kawhsan : Zirhnak dik lo ruangah a si ih a ko tu hi Marcian a si.

Khawmpi palai pawl : Mi 630 lai an si.

Thurelmi áš­henkhat :

          Eutyches ih zirhnak : Khrih in sinak pa hnih a nei, taksa pakhat ah mipahnih an um ih Jesuh ih minung sinak cu Jesuh pathian a sinak in a rialral ter, timi an hnong.

          Appollianarius ih zirhnak : Jesuhih Pathian sinak le minung sinakhi mi pakhat ah a um kop thei lo. Jesuh cu minung a sinak in sinak sual tla a nei ding, cun cui a sinak sual le Pathian a sinak cu taksa pakhat a um tlang thei lo. Pathian thu (Logos) cu Jesuh parah a ra ih a minung khuaruannak pawl hmuahhmuah cu Pathian khaw ruahnak in a thleng áš­heh ih minung a sinak sualnak  um mi hmuahhmuah a khuh áš­heh. Cui Thu cu Jesuh ih Pathian sinak ah a rung cang, timi khal an hnong. Cun a tlunlamih kan nganzo mi Nestorius ih zirhnak khal an hnong.

          Hi khawmpi ah Jesuh ih thuhla ah zumnak dik lo an hnon vekin zumnak dik a phorhsuak in an tar lang. Cucu :

          “ Khrih cu Pathian kimle minung kim, minung taksa nei men si loin minung thlarau khal nei, Pathain kim le minung kim si cingin Khrih pakhat le pangai tho si, Pathain a sinak le minung a sinak cu áš­hen hran theih lo ih peh zom aw, fin rawi aw si lo, rawi buai aw lo leh hlaihkhuh aw lo,Pathian a sinak le minung a sinak cu in a ti buai cuang lo, Kim veve si mi pakhat ah peh zom aw” a si.

Hi a tlun ih thar langmi pawl hi a tawi zawng te ih ngansuahmi a si ruangah fimkim lo nak tete a um ding. A tlangpi thu awlai zet ih kan kaih ngah thei ding beiseinak thawn nganmi a si ruangah a si.


Source             : Rev. C. Lalhmingliana, Kohhran Chanchin
                          Wikipedia.org
                          Gotquestion.org


No comments:

Post a Comment