Kawhhran thuanthu ih kan hmuh theimi cu
Kawhhran sungah buainak a um ášheu ih cumi buainak thuhla ih ruangah zumtu pawl
tong khawm aw in thu an rak rel ášheu. Cucu Kawhhran khawmpi (Church Council) ti
a si. Khawmpi an rak neihmi le an neihnak san pawl a tawizawng in tarlang
sehla.
1. Jerusalem Khawmpi (Tirh.15)
A Hmun :
Jerusalem biakinn hulhhliap
A Tikcu : AD 50
Khawmpi Kawhnak san : Zumtu hmaisa pawl hi Judah mi an si vekin an Judah sakhua
ih dan le ti dan thlah thei lo mi a um. Asinan Thuthangášha cu Zantail pawl
khalin an dong ve ih zumtu ziang maw ti zat an um ih Piter khal Zantail pawl
hnenah a ei a in ti kan hmu (Gal.2:12). Cui Zentail zumtu pawl cu Judah
mi zumtu pawl in Moses dan vekin serhtan an phut (Tirh. 15:1). Cumi ih ruangah
Piter le Barnaba hman Judah thinlung pu in Zentail lakih an um dan an ášhin rori
( Gal. 2:12-13). Asinan Paul cu cu vekin a um ve lo, cu tin Zentail zumtu le
Judah mi zumtu kar lakah thu buai a um thok. Cumi buainak cu a reh thei mai lo
ruangah Tirhthlah pawl le Zumtu upa pawl tong khawm aw in khawmpi hmaisa bik an
rak nei.
Khawmpi fehtu pawl : Khawmpi hmaisa bik a si vekin minung tamtuk cun an lang lo.
Tirhthlah ah mi 15 a an si ding ih (Tirthlah mi 11, Matthai a tel ve zo ih Paul
le Barnabas le Jeim pawl siartel an si ding 1 Kor.15:7; Tirh.14:4) Upa 7 pawl
le zumtu pawl an si.
Thurel catmi pawl :
1. Phurrit zual, sertan tivek cu Zentail pawl phut lo ding.
2. Ei in thu ah milem biaknak rawl, sathi, hngawng rek ih thatmi
sa pawl ei lo ding.
3. Nupa sualnak tuah lo ding.
Hi thu an relcatmi pawl hi felfai te'n Zentail zumtu hnenah an
kuat.
2. Nicea Khawmpi
Nicea khua ah hin khawmpi voi hnih neih a si ruangah (i) (ii) ti'n
ášhenin thulu pakhat hnuaiah kan tarlang ding.
(i) khawmpi voi khatnak
Ahmun :Nicea khua
A Tikcu : AD. 325, May 20
Khawmpi Kawhnak san : Arius ih zirhnak (Arianism) ruang bik ah a si ih Jesu'i
thawhsal Ni hman cungcang ah nisuahnak lam le ni tlaknak lam rdm awk lonak le
kawhhran thu nun awknak thu khal a tel.
Khawmpi Palai Pawl : Nisuah lam kawhhran ihsin Bishop 312, ni tlaknak lam kawhhran
ihdin Bishop 6 an zate'n 318 an si.
Khawmpi ko tu bik hi Rome Siangpahrang
Constantine a si ih lairel khal amah in a kaihruai. Khristian in zalennak an
hmu zo ih Khristiannak le acozah hi kop rawpin a feh zo. Khristian in zelennak
hmuh pekte a si vekin hi khawmpi ih a ra tu Bishop pawl hi Khristian hremnak
nasatak tuar ruangih mit khatlam caw, kaikaw tha cat, kut zeng, piansualnak le
cahlonak phunphun nei pawl an si.
Thurelcatmi pawl:
1. Arius ih zirhnak "Pa le Fapa cu sinak bang aw
(HOMOI-OUSIOS)" timi an hnongih thurin fehpi vivo dingah "Pa le Fapa
cu sinak thuhmun (HOMO-OUSIOS) sawn an nem hnget.
2. Kawhhran in hremnak nasa tak a ton lai ih zumnak phatsantu pawl
kawhhranin a lakluhsak ruangih lungawi lo ih suak Novatian ih milai pawl le
Meletion ih milai pawl cu kawhhranih ra lut kir sal dingah siannak an pe.
3. Jesu'i thawhsalnak Ni hman thuhla ah nisuam lam kawhhran pawl
cun Nisan thla 14 hi a si ringring mai an ti laiah nitlaknak lam kawhhran pawl
cun Nisan 14 hi sunday a si lo caan a um. Curuangah sunday ni a si lo caan
ahcun ni 14 hnuih sunday hmaisa bik kha siseh an ti. Hi mi thu ah ni tlaknak
lam kawhhran ih ti dan hi pom hnget a si. (Cucu tui sun ni tiang kan hmang
vivo).
Nicea Thurin: Hi khawmpi ášumah kawhhran in bangran te'n fehpi
dingin thurin an tuah. Cucu Nicea Thurin (The Nicene Creed) tiah kawh a si.
Nicea Thurin
(ii) Khawmpi voi hnihnak
A hmun :Nicea khua
A tikcu : AD. 787
Khawmpi kawhnak san : Biakinn ih milem tar thuhla ah a si. Kawhhran a lian vivo
vekin Biakinn ih milem tar duh le duh lo an um. Kum zabi 5 ah milem tar an
hmang ih AD. 726 ah milem cu tham ban loah ret ding an ti. AD. 730 ahcun hlon
hloh ášheh ding an ti ih AD.754 ahcun Constantinople ih Synod a ra tu Bishop 330
rualin milem hlonhloh ding thu an ti tlu sal. Cutin hi thu thotho ruangah
AD.787 ah khawmpi an ko salih cucu Nicea khawmpi vio hnihnak ti a si.
Thurel catmi : Hi ášum ah AD.754 ih an thurelmi an hnon salih "Milem pawl hin
cawimawinak neta sawn an hmu ding a si" tiah thu an ti tlu. Himi hnuah ti
fanhlam a um sal nan AD.842 hnu lamah milem cawimawi thu thotho in a rung feh
sal. Cumi in tui sun ni tiang Roman Catholic cun an biakinn ah milem tampi an
run ret lan vivo.
3. Constantinople Khawmpi
Rom Siangpahrang
Constantine cu Khristian a si hnu AD.330 ah amai hmin cawiin Tipi dum (Black
Sea) kapah khwipi thar a din ih Constantinople tiih kawh a si. Hi khua ah hin
Khristian pawl lawng Pathian biak sian a si. CUn hi khua ahhin Khriastian thuanthu
ih langsar zetmi khawmpi voi thum rori tuah a si.
(i) Khawmpi voi khatnak
A Hmun : Constantinople
A Tikcu : AD. 381,May
thla
Khawmpi kawhnak san : Zirnak sual in Kawhhran a ti buai ruangah le thu poimawh
ášhenkhat ruangah Theodosius 1 in a ko.
Khawmpi palai pawl
: Nicea khawmpi ih thurin pomtu Bishop 36 le thurin zik
lo thluntu kawhhran ihsin mi 36 an si. Khawmpi hi Antiokei khawmi Bishop
Meletius in a hruai ih van duai thlak takin nat lawk ti khal um loin khawmpi
laiah a thi ih an buai zet. Curuangah a ai awh ah Nazianzus khawmi Gregory an
hril hngal.
Thurel mipawl:
1. Constantinople Patriarch hmun
lawng luah dingah Bishop Gregory (khawmpi chairman thar) cu hril a si,
hmansehla Nicea khawmpi ah ášum khat ah khua pahnih ih Bishop hna ih ruat cu
kham a si zo. A ni hi Sasisma khua ih Bishop dingah hril a rak si zo. Curuangah
Contantinople khua Patriarch dingah Layman Nectarius cu hril sala si.
2. Constatinople Patriarch cu Rome
khua Bishop dawltu a si dingih zahumnaklamah cun thuhmun an si ding.
3. Antioke khua Bishop thuhla ah
buainak, Meletius le Paulinus ih Bishop cuh awknak thu an rel. Meletius a thih
hnuah Paulinus a hmun luah dingih a ti mi cu an ášhiat sal ih Meletius hmunah
Flavian an ret.
4. Arius ih zirhnak cu Nicea
khawmpi in a rak hnon zo bang tukin an hnong sal.
5. Mecadonius ih zirnnak â Thlarau Thianghlim cu Pa Pathian
tluk lo, niamsawn dinhmun ih a zirhnak thu cu an hnong ih âBawile
Nunnakpetu, Pa hnen ihsin suak, Pa le Fapa bangran teâi biak le sunloih,Profet
pawl hmangih thusimtuâ tiin an phuang.
6. Apollinarius in Jesuh ih minung
a sonak thuhla a zirhdan cu a hnong ih â Jesuh cu minung Pathian sinak neotu si
loin Pathian, minung ih rung cang a si
sawnâ tiin an phuang.
(ii) Khawmpi voi hnihnak
Hi khawmpi (Constantinople ih khawmpi
voihnih nak) hi kawhhran pum huap khawmpi vio nga nak a si.
A Hmun:Constantinople
A Tik cu : AD.553
Khawmpi Kawhsan : Ni
suahnak lam kawhhran ah thurin thuhla ah elawknak a tam ruangah Justinian in
hikhawmpi a ko.
Khawmpi palai pawl
: Nisuannaklam kawhhran ihsin Bishop 133 le Ni tlaknak
lam ihsin Bishop 6 an zateân 139 an si.
Thurel mipawl:
1. Tui hlan ih khawmpi voi li rak
neih zo mi ih an thurel cia pawl cu an nemhnget sal ih Arius, Eunomius,
Mecadonius, Apolinarius, Nestorius, Eutyches le Oringenpawl cu an ce dong ah an
ruat. ᚏannak hmunhma nei lo Rome Bishop Vigilius (AD.500-535) khal Kawhhran
ihsin an dawi suak. Cun â The Three Chaptersâ an ti ášheumi Nestorius zirhnak a
thluntu Pathian thu thiam pathum : Mopsuestin khawmi Theodore, Cyrrhus khaw ih
Theochantirin le Adessa khua ih Ibas pawl cu thiam lo an co ter hnuah an hnong.
Pa Pathian, Fapa Pathian, Thlarau Thianghlim Pathian thulele Trinity thuhla ah
tuih kawhhhran tlangpi inkan pom dan vekin an rak phuang.
(iii) Khawmpi voi thumnak
Hihi kawhhran pum huap khawmpi voi
ruknak a si. Jesuh Khrih thuhla ah zirnak dik lo a tam tuk rungah khawmpi kawh
a si ih hi khawmpi ah Arianism, Apollinarianism, Nestiroanism le Eutychianism
pawl hi hnon fel thluh a si.
4. Efesa Khawmpi
Efesa khawmpi hi khawmpi voi
thumnak a si.
Ahmun : Efesa
A Tikcu : AD 431,June 23
Khawpi kawhsan : Zirhnak sual ruangah a siih khawmpi kotu hi
Theodosius II a si.
Khawmpi Palai : Mi 158 an si.Hi khawmpi ahhin kan theih
lar zetmi Augustine tla sawm a sin an sawmnak thu a theih manhlan ah a rak thi.
Thurelmi Pawl :
Nestorius
ih zirhnak: Jesuh minung a sinak le Pathian a sinak ášhen hrang tahratih minung
pa hnih satakpakhat ih fin aw ih ruahnak, le Mari cu Pathian paitu a si
(Theotokos) timi zirhnak cu an hnong. Cun Nestorius cu Contantinople Bipshop
sinak ihsin colh ter a si. Cun Antiokei Bishop Johan in Kupra tikulh ih um
kawhhran pawltlun ih thuneihnak a dilmi cu lungkim pi lo in tui hlan vekin
anmai thuneihnak in feh ko hai seh an ti.
Hi
Khawmpi ášheh hnu rei lo te ah palai a ra thlengmi an um ih buainak suak. Cui buainak thu pawl cu tui ášum ahcun
kan ngan tel lo mai ding.
5. Chalcedon Khawmpi
Chalcedon Khawmpi hi khawmpi voi li
nak a si.
Ahmun : Chalcedon
A Tikcu : AD 451, Oct. 8 - Nov. 1
Khawmpi kawhsan : Zirhnak dik lo
ruangah a si ih a ko tu hi Marcian a si.
Khawmpi palai pawl : Mi 630 lai an
si.
Thurelmi ášhenkhat :
Eutyches
ih zirhnak : Khrih in sinak pa hnih a nei, taksa pakhat ah mipahnih an um ih
Jesuh ih minung sinak cu Jesuh pathian a sinak in a rialral ter, timi an hnong.
Appollianarius
ih zirhnak : Jesuhih Pathian sinak le minung sinakhi mi pakhat ah a um kop thei
lo. Jesuh cu minung a sinak in sinak sual tla a nei ding, cun cui a sinak sual
le Pathian a sinak cu taksa pakhat a um tlang thei lo. Pathian thu (Logos) cu
Jesuh parah a ra ih a minung khuaruannak pawl hmuahhmuah cu Pathian khaw ruahnak
in a thleng ášheh ih minung a sinak sualnak
um mi hmuahhmuah a khuh ášheh. Cui Thu cu Jesuh ih Pathian sinak ah a
rung cang, timi khal an hnong. Cun a tlunlamih kan nganzo mi Nestorius ih zirhnak
khal an hnong.
Hi
khawmpi ah Jesuh ih thuhla ah zumnak dik lo an hnon vekin zumnak dik a phorhsuak
in an tar lang. Cucu :
â
Khrih cu Pathian kimle minung kim, minung taksa nei men si loin minung thlarau
khal nei, Pathain kim le minung kim si cingin Khrih pakhat le pangai tho si,
Pathain a sinak le minung a sinak cu ášhen hran theih lo ih peh zom aw, fin rawi
aw si lo, rawi buai aw lo leh hlaihkhuh aw lo,Pathian a sinak le minung a sinak
cu in a ti buai cuang lo, Kim veve si mi pakhat ah peh zom awâ a si.
Hi a tlun ih thar langmi pawl hi a
tawi zawng te ih ngansuahmi a si ruangah fimkim lo nak tete a um ding. A tlangpi
thu awlai zet ih kan kaih ngah thei ding beiseinak thawn nganmi a si ruangah a
si.
Source : Rev. C. Lalhmingliana, Kohhran
Chanchin
Wikipedia.org
Gotquestion.org
No comments:
Post a Comment